آلمان و فرار مغزهایش • چرا می‌روند، چرا بازمی‌گردند؟
وقتی طی چهارسال ۲۵۰هزار نفر از مهندسین، پزشکان و متخصصین آلمان را ترک کردند، زنگ خطر در این کشور به‌صدا درآمد. حالا نتایج یک پژوهش نکات جالبی را در مورد دلایل رفتن و بازگشتن مغزها آشکار کرده است.
طی سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۹ میلادی در شرایط بحران اقتصادی و بیکاری ۲۵۰هزار مهندس، پزشک و متخصص جوان از آلمان مهاجرت کردند. اما نتایج تحقیقات دانشگاه دویسبورگ-اسن، انستیتوی فدرال جمعیت شناسی و متخصصان مهاجرت نکات جالبی را در مورد دلایل رفتن و بازگشتن "مغزها" آشکار کرده است.
متخصصین تحقیقات میدانی را در میان ۸۰۰ مهاجر و ۹۰۰ تن از کسانی که پس از مهاجرت به کشور خود بازگشته‌اند، انجام داده‌اند. مهمترین نتیجه تحقیقات این است که پدیده "فرار مغزها" در آلمان از حالت "خروج یک‌جانبه" خارج و به حالت "چرخه – رفتن و بازگشتن" (Brain Circulation) تبدیل شده است.
علیرغم مهاجرت سالانه ۱۵۰ هزار آلمانی از کشورشان، از سال ۲۰۰۹ به این سو تنها ۲۵ هزار نفر در کشور مقصد ماندگار شده‌اند. اما دلایل مهاجرت آلمانی‌ها از کشورشان چیست؟ نزدیک به ۶۰ درصد مهاجران "کسب تجربه" و "زندگی برای مدت طولانی در خارج" را دلیل عمده مهاجرت‌شان اعلام کرده‌اند.
یکی دیگر از دلایل مهم مهاجرت از آلمان "آشنایی با فرهنگ‌های دیگر" اعلام شده است. ۶ /۵۲ درصد مهاجران آلمانی از این دلیل به‌عنوان عاملی برای زندگی در کشوری دیگر نام برده‌اند.
"پیشنهاد شغلی جالب" برای ۷ /۴۶ درصد مهاجران آلمانی باعث شده است تا کشورشان را ترک کنند. ۴ / ۴۱ درصد از مهاجران از "شرایط زندگی‌شان" در آلمان ناراضی بوده‌اند و ۶ / ۴۰ درصد نیز "کسب درآمد بیشتر" را عنوان کرده‌اند.
از میان آن‌هایی که آلمان را ترک کرده‌اند ۴ / ۴۰ درصد "شرایط بهتر برای پیشرفت" و ۵ /۳۷ درصد نیز "شرایط مساعد کار" را به‌عنوان دلیل تصمیم‌گیری برای مهاجرت عنوان کرده‌اند.
"احساس زندگی بهتر" و "زندگی مشترک با زوج" به ترتیب با ۷ /۳۲ و ۲ /۲۷ درصد از عواملی هستند که موجب شده تا مردان و زنان آلمانی برای زندگی در یک کشور دیگر تصمیم بگیرند.
اما چرا آلمانی‌ها پس از مهاجرت و مدتی زندگی در یک کشور دیگر به کشورشان بازمی‌گردند. یکی از اصلی‌ترین و مهمترین دلایل عنوان شده برای بازگشت با ۶ /۴۴ درصد "بازگشت به دامن خانواده و زندگی در نزدیکی فامیل و اقوام" اعلام شده است.
تقریبا ۴۰ درصد از آلمانی‌های مهاجر بعد از مدتی زندگی در کشور میزبان "از شرایط زندگی‌شان در آنجا ناراضی" می‌شوند و با "مقایسه کیفیت زندگی در آلمان و کشور میزبان" تصمیم به بازگشت می‌گیرند.
"شانس پیشرفت" با ۱ / ۳۲ درصد، "شرایط بهتر کاری" با ۶ /۳۰ درصد و "شغل جالب‌تر" با ۹ /۲۵ درصد از دیگر دلایل بازگشت مهاجرین آلمانی به کشورشان عنوان شده است.
"احساس زندگی بهتر" با ۳ /۲۵ درصد و "آرزوی بازگشت به وطن" با ۹ / ۲۴ درصد دو عامل دیگر برای بازگشت به آلمان بوده است.
شاید باورکردنی نباشد، اما ۶ /۲۲ درصد مهاجران دلیل بازگشت خود به آلمان را "دلتنگی برای دوستان و رفقایشان" اعلام کرده و حاضر نبوده‌اند زندگی در خارج را فدای دوری از دوستان و پیوندهای اجتماعی خود بکنند.
یکی دیگر از دلایل بازگشت به آلمان با ۲ / ۲۲ درصد "بازگشت شریک زندگی" اعلام شده است.
از دیگر عوامل تصمیم به بازگشت با ۳ /۱۹ درصد "تسهیلات و امکانات بهتر پزشکی و درمانی" و با ۱۵ درصد "احساس امنیت بیشتر در آلمان" عنوان شده است.
البته عنصر "بحران" در کشورهای میزبان نیز از چشم پژوهش‌گران پنهان نمانده است. برای مثال وقتی اوضاع اقتصادی در اسپانیا مناسب بود، هزاران آلمانی به این کشور مهاجرت کردند، با بروز بحران اقتصادی در سال ۲۰۰۸ بسیاری از آن‌ها شغل خود را از دست دادند و "مجبور" به بازگشت شدند.
پژوهش‌گران در مورد وضعیت مهاجرت از آلمان به دو نکته مثبت اشاره می‌کنند. نخست این‌که بهبود پیوسته شرایط زندگی به لحاظ اقتصادی و اجتماعی در سال‌های گذشته در آلمان باعث "تشویق مهاجرین به بازگشت به کشورشان" شده است.
نکته مهم‌تر در تحقیقات این است که "مهاجرت چرخه‌ای یا به لحاظ زمانی محدود" متخصصین آلمانی به دیگر کشورها به‌عنوان یک "شانس" و نه یک "تهدید" برای کشور آلمان ارزیابی شده است. این افراد به هنگام بازگشت "کوله‌باری از تجربه، آگاهی از وضعیت دیگر ملل و پیوندها و دوستی‌های شخصی در سطوح بالا و الیت جامعه میزبان" را با خود به کشور باز‌می‌گردانند که در نهایت به نفع آلمان است.